BIST 100 endeksi Hisse senedi piyasasında ana endeks olarak belirlenmiştir. Borsa İstanbul’da 100 şirketi kapsayan endeks’tir. Eski imkb’nin borsa istanbul olması ile birlikte imkb100 endekside Borsa İstanbul’un kısaltması olan BIST ve 100 eki getirilerek BIST 100 (istanbul menkul kıymetler borsası) ‘nın yeni ismi olarak belirlenmiştir. BIST Borsa İstanbul deyiminin kısaltmasıdır. Hisse senetlerinin işlem gördüğü İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Vadeli işlemler ve Opsiyon piyasası (VOB) ve İstanbul Altın Borsası’nın (İAB) bir araya gelmesiyle oluşturulmuş borsadır. İlk kez hisselerini halka açacak olan şirketler Sermaye Piyasası Kurulundan izin alarak hisse senetlerini aracı kurumlar aracılığıyla satarlar. Bu satıştan sonraki işlemler BIST’de yapılır. Yani bir hisse senedinin ikici elden satışı BIST’de gerçekleşir. Her hisse senedinin bir kodu vardır bu senetlere gün içinde alım satım teklifleri girilir ve bu fiyatlardan alım satım işlemleri gerçekleştirilir. Hisse senedi piyasalarında BIST 100 Endeksi, Borsa İstanbul Pay Piyasası için temel endeks olarak kullanılmaktadır. Borsa İstanbul pazarlarında işlem gören, piyasa değeri ve işlem hacmi en yüksek 100 payın ortak performansının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur.
Borsa İstanbul’da işlem gören paylar, yılda 4 kez gözden geçirilerek, BIST 100 Endeksinde yer alacaklar belirlenir. Seçim, Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları payları arasından yapılır. Paylar fiili dolaşımdaki payların piyasa değerine ve günlük ortalama işlem hacmine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Her iki sıralamada üst sıralarda olanlar endekse alınır. Dönemsel değişiklikler, ilgili endeks dönemi başından en az 10 gün önce ilan edilir.
BIST 100 Endeksi, ağırlık sınırlamasız ve son işlem fiyatlarına ilave olarak, ağırlık sınırlamalı ve ağırlıklı ortalama fiyatlar kullanılarak da hesaplanmaktadır.
BIST 100 Endeksi, Borsa İstanbul Pay Piyasası için temel endeks olarak kullanılmaktadır. Borsa İstanbul pazarlarında işlem gören, piyasa değeri ve işlem hacmi en yüksek 100 payın ortak performansının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur.
Borsa İstanbul’da işlem gören paylar, yılda 4 kez gözden geçirilerek, BIST 100 Endeksinde yer alacaklar belirlenir. Seçim, Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları payları arasından yapılır. Paylar fiili dolaşımdaki payların piyasa değerine ve günlük ortalama işlem hacmine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Her iki sıralamada üst sıralarda olanlar endekse alınır. Dönemsel değişiklikler, ilgili endeks dönemi başından en az 10 gün önce ilan edilir.
BIST 100 Endeksi, ağırlık sınırlamasız ve son işlem fiyatlarına ilave olarak, ağırlık sınırlamalı ve ağırlıklı ortalama fiyatlar kullanılarak da hesaplanmaktadır.
BİST 100 Endeksi Nasıl Hesaplanıyor ?
Borsaların genel performanslarının ölçümleri endeksler aracılığı ile yapılmaktadır. Endeksler belirli özelliklere sahip hisse senetlerinin bir araya getirilmesi ile oluşturulmakta ve bu hisse senetlerinin ortak performansının yatırımcılar tarafından takip edilebilmesi amacıyla hesaplanmaktadır.
Borsa İstanbul hisse senedi piyasasında da farklı niteliklerde 54’ü anlık, 270’i gün sonu kapanışı olmak üzere toplam 324 adet hisse senedi endeksi hesaplanmaktadır. Endeksler, hisse senetlerinin piyasa büyüklüklerine, temettü performanslarına ya da bölgesel ve sektörel özelliklerine göre oluşturulabilmektedir.
Bu endeksler arasında en popüler olanları ise BİST 100 ve BİST 30 endeksleridir. Örneğin BİST 100 endeksi Borsa İstanbul tarafından belirlenmiş özelliklere sahip 100 hisse senedinin ortak performansını göstermektedir. “Borsa yükseldi” ya da “borsa düştü” gibi yorumlar borsa endeksleri üzerinden yapılsa da bu endekslerin nasıl hesaplandığı ve tam olarak ne anlama geldiği endeks değişimlerini doğru yorumlamak adına büyük önem taşımaktadır.
Bu yazıda Borsa İstanbul Pay Endeksleri’nin temel özellikleri ve BİST 100 – BİST 30 endeks hesaplama yöntemleri özetlenmiştir;
Endekse Dahil Edilecek Payların Seçimi :
Endekse Dahil Edilecek Payların Seçimi
Bist 100, 50 ya da 30 gibi pay endekslerinde yer alacak olan hisse senetlerinin A veya B grubu hisse senetlerinin arasında olması gerekmektedir. C ve D grubu hisse senetleri bu endekslere dahil edilmemektedir. (Bkz: ABC Düzenlemesi)
Bu kategorizasyon dışında hisse senetlerinin işlem gördüğü pazar da hisse senetlerinin endekslere dahil edilip edilmeme kriterleri arasındadır. Bist 100 – 50 ve 30 endekslerine dahil edilecek hisse senetleri “Yıldız Pazar” ve “Ana Pazar” da işlem gören işletmeler arasından ve “Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı” nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilmektedir.
Yukarıdaki temel kriterlere göre gruplandırılmış olan hisse senetleri belirli bir dönemdeki fiili dolaşımdaki paylarının piyasa değerleri ve ortalama günlük işlem hacimlerine göre sıralanmaktadır. Bu sıralamanın en üstünden başlamak üzere endekse dahil edilecek hisse senetleri seçilmektedir. Özetle endekslere dahil edilecek işletmeler için ana kriter işlem hacimleri ve fiili dolaşımdaki payların piyasa değerleridir (Şirketin toplam piyasa değerinin değil borsada işlem gören bölümünün baz alındığına dikkat ediniz).
İşletmelerin piyasa değerleri ve işlem hacimleri belirli dönemlerde gözden geçirilerek endekse dahil edilecek hisse senetlerinin seçimi tekrarlanmaktadır. Bist 30, 50 ve 100 endeksleri için Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık olmak üzere dört endeks değerlendirme dönemi bulunmaktadır.
Endeksin Hesaplanması:
Endeksin hesaplanması endekse dahil edilen hisse senetlerinin piyasa değerlerine göre ağırlıklandırılması ile yapılmaktadır. Bist endeks hesaplama formülü aşağıda gösterilmiştir:
Et= Σ (Fit x Hit x Nit) / Bt
Et = Endeksin t zamandaki değeri
Fit = “i” nci payın t zamandaki fiyatı
Nit = “i” nci payın t zamandaki toplam sayısı
Hit = “i” nci payın t zamandaki fiili dolaşımdaki pay oranı
Bt = Endeksin t zamandaki bölen değeri
Endeksin t zamanındaki değeri hesaplanırken endekse dahil her bir hisse senedinin t zamanki fiyatı, fiili dolaşımdaki hisse senedi sayısı ile çarpılmaktadır, tüm hisse senetlerinin fiili dolaşımdaki paylarının değeri toplanmakta ve önceden belirlenen bir tarihteki baz endeks değerine (bölen) bölünmektedir.
Formülden de görüleceği üzere, piyasa değeri yüksek bir işletmenin hisse senedi fiyatındaki değişimler borsa endeksini daha fazla etkilemektedir. Bu durumun olumsuz etkisinin giderilmesi amacıyla hisse senetlerinin endeks içindeki ağırlığı %10 ile sınırlandırılmıştır.
Getiri Endeksi ve Fiyat Endeksi Arasındaki Fark:
Hisse senedi endekslerinin “getiri endeksi” ve “fiyat endeksi” olmak üzere iki farklı şekilde hesaplandığını belirtmek gerekiyor. Getiri ve fiyat endeksleri arasındaki fark temettü ödemeleri ile ilgilidir. Fiyat endeksleri temettü ödemelerinin portföy dışına çıkarıldığı varsayımına dayanmaktadır, kısaca fiyat endekslerinde temettüler dikkate alınmamaktadır, getiri endekslerinde ise ödenen temettülerin tekrar borsaya yatırıldığı varsayımı yapılmaktadır. BİST 100 Endeksi olarak bilinen endeks aksi belirtilmedikçe bir fiyat endeksi olarak hesaplanmaktadır.
Sonuç:
Borsa endeksleri genel yatırım performansının ölçülmesi adına oldukça önemlidir. Yatırım performansları piyasa ortalaması ile karşılaştırılmakta ve buna göre portföy getirisinin iyi ya da kötü olduğu yorumu yapılmaktadır. Borsa endeksleri piyasadaki olumlu ya da olumsuz algıyı gösterse de endeksi oluşturan işletmelerin fiili dolaşımdaki paylarının piyasa kapitalizasyonu üzerinden hesaplandığı unutulmamalıdır. Bu da demektir ki endekse dahil edilmiş olan işletmelerden piyasa değeri yüksek olanların endeks üzerindeki etkisi daha fazladır. Kapitalizasyonu yüksek bir kaç hisse senedinin fiyat değişimleri tüm endekse yön verebilir.
Yatırımcı portföyünü oluşturan hisse senetlerinin özelliklerine göre takip edeceği endeksi seçebilir. Bist 30 ağırlıklı hisse senetlerine yatırım yapan bir yatırımcı bu endeksi takip edebilir, ağırlıklı olarak banka hisselerine yatırım yapmış olan bir yatırımcı ise Bankacılık Endeksi’ni takip edebilir.